Емисии од секторот транспорт

• Инвентарот на емисии од транспорт и мобилни извори ги опфаќа емисиите што настануваат од различни категории на транспорт и од вон-патна механизација. Тие се поделени на следниве групи:
  • Патен транспорт: автомобили, комбиња, камиони, автобуси, мопеди и мотоцикли
  • Железници: локомотиви и вагони
  • Домашна пловна навигација: домашни фериботи, островски и краткопатни линии и останат поморски транспорт меѓу македонски пристаништа
  • Домашна цивилна авијација: летови меѓу македонски аеродроми
  • Меѓународна цивилна авијација: меѓународни летови од Македонија
  • Земјоделство, шумарство и рибарство: вон-патна механизација и риболовни бродови
  • Индустрија: машини и механизација за градежништво и други индустриски активности
  • Резиденцијален сектор: мали бензински машини за домаќинства
  • Комерцијален и институционален сектор: механизација за работа во пристаништа и аеродроми, виљушкари, трактори, телескопски товарачи и други мали машини
  • Друго: воени активности (летови и копнени операции)

Податоци и методологија

• Основата на инвентарот се податоците за потрошувачка на горива од националните енергетски статистики. Дополнително се користат детални информации за:
  • состав и километража на возниот парк
  • железници
  • авијација
  • пловна навигација
  • вон-патна механизација

Факторите на емисија главно се преземени од EMEP/EEA Упатството за инвентар на емисии на загадувачки супстанци во воздухот.

Патен транспорт

• Патниот транспорт е еден од најголемите извори на загадување во Македонија.
  • Во 2023 година, 48% од вкупните емисии на азотни оксиди (NOx) произлегуваат од транспортниот сектор.
  • Главна причина за тоа е староста и составот на возниот парк: речиси половина од патничките возила се со стандарди Euro 3 или пониски, што значи дека испуштаат повеќе NOx во споредба со поновите генерации возила.

Грфаикон 1-5 Приказ на уделите на патнички автомобили, лесни и тешки товарни возила, автобуси и мотори во вкупните емисии за 2022 година

Податоци за емисиите од патниот транспорт

Следните графици ја прикажуваат распределбата на емисиите според категориите: патнички автомобили, лесни товарни возила, тешки товарни возила, автобуси и возила од L-категорија.

Емисија на NОx

• Емисиите на азотни оксиди се рамномерно распределени:
  • Патничките автомобили учествуваат со 40%,
  • Лесните товарни возила со 26%,
  • Тешките товарни возила со 18%,
  • Автобусите со 16%.

Емисија на CO

Најголемиот дел од емисиите на јаглерод моноксид потекнува од патничките автомобили (70%). Лесните товарни возила учествуваат со 12%, додека тешките товарни возила и автобусите заеднички учествуваат со околу 16%

Емисија на NMVOC

Повеќе од половина од емисиите на неметански испарливи органски соединенија потекнуваат од патничките автомобили (55%). Тешките товарни возила учествуваат со 32%, додека останатите категории имаат помал удел.

Емисија на TSP

Најголем придонес кон емисиите на TSP имаат патничките автомобили (56%), проследени од лесните товарни возила (22%). Тешките товарни возила учествуваат со 15%, а автобусите со 7%.

Емисија на BC

Емисиите на црн јаглерод се предводени од патничките автомобили (55%). Лесните и тешките товарни возила придонесуваат со по 19%, додека автобусите учествуваат со 7%.

Методологија на пресметка

Емисиите од патниот транспорт се пресметуваат со примена на методологијата Tier 3, во целосна согласност со европските стандарди за известување. Во овие пресметки се користи COPERT 5.8 моделот, кој овозможува детални и поточни резултати. Моделот се базира на податоци за структурата и староста на возниот парк, просечната годишна километража, условите на возење и потрошувачката на гориво. Со овој пристап се обезбедува висока прецизност и реална слика за емисиите во рамките на националниот инвентар.

Влијание врз квалитетот на воздухот

Емисиите на азотни оксиди (NOx) од транспортот имаат значајно влијание врз формирањето на приземниот озон и создавањето на секундарни суспендирани честички, како и врз појавата на надминувања на граничните вредности за азот диоксид (NO₂) во урбаните средини. Возилата со дизел мотори претставуваат особено значаен извор на овие емисии и во услови на зголемена сообраќајна густина нивното влијание е уште поизразено. Ова доведува до трајни проблеми со квалитетот на воздухот и до сериозни негативни последици врз здравјето на населението.

Eмисии од цврсти честички од сопирачки, пневматици и патна површина

Освен издувните емисии, патниот транспорт создава и емисии на честички кои настануваат како резултат на абење на сопирачките и гумите, како и од абразија на коловозот. Во 2023 година, кај емисиите од абење на сопирачките најголем придонес имаа патничките автомобили, проследени од лесните товарни возила, камионите, автобусите и моторите. Кај емисиите од абење на гумите и абразијата на патиштата, највисоки вредности исто така се регистрираа кај патничките автомобили, по кои следуваат камионите, лесните товарни возила, автобусите и моторите.

Графикон 10-13 Приказ на емисии на PM₁₀ од абење на пневматици, сопирачки и од абразија на патната површина по категории на возила