Државен автоматски мониторинг систем за квалитет на амбиентен воздух

Дизајнирањето на Државниот автоматски мониторинг систем за квалитет на амбиентен воздух започна во 1997 со Проектот: „Студија за Мониторинг систем за квалитетот на воздухот во Република Македонија“, реализиран преку JICA (Јапонската Агенција за Меѓународна соработка), како донатор на целиот грант во висина од 2.7 милиони американски долари.

Студијата ја опфати територијата на државата и се направи детален план за воспоставување на мониторинг систем за квалитет на амбиентен воздух.

Врз основа на планот за воспоставување на мониторинг системот за квалитет на амбиентен воздух на територијата на Република Македонија, комплетирањето на ДАМСКАВ се изведува во повеќе фази и тоа:

1998 година

• Во рамките на Проектот: „Студија за Мониторинг систем за квалитетот на воздухот во Република Македонија“, реализиран преку JICA, за елаборација на деталниот план и примена на истиот беше избран град модел, т.е. главниот град Скопје и во 1998 година беа поставени;
  • четири (4) мониторинг станици на различни места во градот: Карпош, Гази Баба, Центар и Лисиче,
  • централна станица сместена во Министерството за животна средина и просторно планирање (МЖСПП), каде секој час пристигнуваа податоците преку радио телеметарска врска.

2002 година

Во декември 2002 година беа поставени три мониторинг станици и тоа по една во Кочани, Куманово и Кичево и 3 високо волуменски семплери за мерење на суспендирани честички со големина до десет микрометри. Исто така беше променет софтверот во централната станица, во која секој час пристигнуваат податоците од сите станици преку телефонска модемска врска. Оваа опрема беше донација на Европската Унија во висина од 350.000 евра во склоп на програмата PHARE COP '99.

2004 година

Во мај 2004 година беа добиени уште 6 мониторинг станици за квалитет на амбиентен воздух, една мобилна станица и една станица за следење на загадувањето од сообраќајот. Овие станици беа поставени по 2 во Велес и Битола и по една во Тетово и с.Лазарополе како рурална позадинска станица.

2005 година

Во април 2005 година, мобилната станица беше поставена во Кавадарци, додека станицата Ректорат за следење на загадувањето од сообраќајот беше поставена во Скопје, во дворот на ректоратот на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, спроти Судска палата. Во склоп на оваа донација добиени се и 6 ниско и 1 високо волуменски семплери за мерење на суспендирани честички со големина до 10 микрометри, теренско возило за одржување на системот, комплетна калибрациона лабораторија која е сместена во рамките на Централната Лабораторија за животна средина, резервен сет анализатори и две дигитални ваги со прецизност од 10-4 и 10-6. Воедно беа променети сите анализатори во Скопските станици со што практично истите беа комплетно репарирани и унифицирани со останатата опрема од станиците низ Република Македонија. Донација изнесуваше 1.1 милиони ЕВРА од Програмата CARDS 2001.

2008 година

Согласно Меморандумот за соработка потпишан на ден 25.11.2008 година меѓу МЖСПП, Општината Илинден и Координативното тело од населените места околу рафинеријата ОКТА и заради исполнување на обврската која ја превзема МЖСПП по итна постапка изврши дислокација на 2 мониторинг станици од ДАМСКАВ. Имено, стручниот тим при Министерството за животна средина и просторно планирање одлучи привремено да ги дислоцира мониторинг станиците Карпош и Центар и да ги постави на две избрани локации. Една мониторинг станица беше поставена во дворот на училиштето „Браќа Миладиновци“ во с. Миладиновци, а другата во с. Мршевци. Овие две локации беа избрани согласно одредената ружа на ветрови од страна на Управата за хидрометеоролошки работи.

Воедно, со преселбата на двете мониторинг станици од Карпош IV и Центар се остави празнина во идентификувањето на квалитетот на амбиентниот воздух особено во западниот дел од Скопје.

2011 година

Во рамките на проектот на набавка EU IPA TAIB 2008, од ИПА 2008 програмата во вредност од 329.000,00 Евра, се набавија две автоматски мониторинг станици за квалитет на амбиентен воздух кои се поставија во Центар (на раскрсницата помеѓу улиците Водњанска и Васил Ѓоргов) и во Карпош (во Основното училиште Петар Поп Арсов).

Со истиот проект се изврши набавка на нов интегриран систем за раководење со квалитет на воздух, Airviro, во вредност од 131.000,00 Евра, со кој се изврши подобрување на начинот на прибирање на податоците од извршените мерења од Автоматските мониторинг станици, се овозможи прелиминарна автоматска валидација на податоците, алатки за моделирање, емисиона база на податоци, изработка на дневни, месечни и годишни извештаи. Воедно се изработи и развива web портал на кој се објавуваат on-line податоците од извршените мерења. Линкот до web порталот е следниот: www.air.moepp.gov.mk.

Покрај податоците за квалитет на воздух во реално време, на web порталот континуирано се објавуваат и надминувањата на граничните вредности, законската легислатива, дневните, месечните и годишните извештаи, планските документи за воздух, како и новостите.

2017 година

Преку проектот за набавка на опрема финансиран од ЕУ IPA TAIB 2012 – 2013, во 2017 година МЖСПП доби ново сервисно возило и нова мерна опрема со која се изврши замена на дел од инструментите од три мониторинг станици во Тетово, Куманово и Битола 2. Во рамките на овој Проект набавена е и мобилна станица која беше поставена во Општина Бутел од февруари 2018 до Јуни 2019 а од Јуни 2019 е поставена во Општина Ѓорче Петров.

2018 година

На почетокот од 2018 година Автоматските мониторинг станици за квалитет на амбиентен воздух од с. Мршевци и Велес 1 УЗУС, со оглед на тоа дека од моментот на нивната поставеност настанаа значајни промени во доминантните извори на загадување (престанок на работата на рафинеријата ОКТА и на Велешката топилница) и со оглед на фактот дека во близината на ОКТА останува во функција мониторинг станицата поставена во с. Миладиновци и во Велес останува во функција мониторинг станицата Велес 2, истите беа дислоцирани и поставени во Општина Гостивар и во Општина Струмица, со цел да се изврши оценка на квалитетот на воздухот и да се дооформи мониторинг системот.

2019 година

Во Август 2019 година се изврши замена на еден PM10 мерен инструмент со нов и истиот се инсталираше во Гази Баба, а до крајот на 2019 година се изврши замена на уште 5 мерни инструменти за PM10 и истите се инсталирани во Гостивар, Кичево, Лисиче, Велес и Кавадарци.

2020 година

Во 2020 година од буџет на МЖСПП беа заменети 7 инструменти за О₃ инсталирани во Лисиче, Гази Баба, Ректорат, Кочани, Кавадарци, Кичево и Гостивар; 7 инструменти за SO₂ инсталирани во Гази Баба, Куманово, Битола 2, Кавадарци, Кичево и Гостивар; 7 инструменти за СО инсталирани во Ректорат, Куманово, Битола 2, Кавадарци, Кичево и Гостивар и 2 инструменти за РМ2,5 инсталирани во Лисиче и Гази Баба. Со финасиски средства од IPA програмата за соработка помеѓу Македонија и Република Грција за беше набавена нова станица поставена во Гевгелија и заменети сите инструменти со нови во мониторинг станицата Битола 1.

2021 година

Во 2021 од буџетот на МЖСПП беа набавени 2 нови мониторинг станици поставени во Прилеп и Берово. Исто така беа набавени и нови инструменти и тоа еден инструмент за О₃ инсталиран во Велес 2, 4 инструменти за SO₂ инсталиран во Миладиновци, Кочани, Струмица и Велес 2; 3 инструменти за СО инсталирани во Миладиновци, Кочани и Струмица.

Во 2021 година, во рамките на проект финансиран од Шведска, беа исто така набавени нови инструменти и тоа 8 инструменти за NOx инсталирани во Ректорат, Миладиновци, Кочани, Струмица, Велес 2, Кавадарци, Гостивар и Кичево; 2 инструменти за О₃ инсталирани во Миладиновци и Струмица; 4 инструменти за РМ10 инсталирани во Ректорат, Миладиновци, Кочани и Струмица и 8 инструменти за PM2.5 инсталирани во Ректорат, Миладиновци, Кочани, Струмица, Велес 2, Кавадарци, Гостивар и Кичево.